Monday, June 25, 2007

युवाशक्तीचा अनोखा आविष्कार- "युवा फॉर सेवा'

वरवर पाहता अतिशय सामान्य आणि व्यक्तिगत स्वरूपाच्या प्रसंगांमधून प्रेरित होऊन एखाद्या व्यक्तीने अथवा छोट्याशा समूहाने एखादा उपक्रम हाती घेणं आणि पाहता पाहता त्या लहानशा गोष्टीतून पुढे अनेकांना कल्याणकारक ठरणारा प्रकल्प उभा राहणं हा घटनाक्रम.
२००५ च्या ऑगस्ट महिन्यात अमेरिकेच्या न्यूऑर्लिन्स परिसराला कॅट्रिना चक्रीवादळाचा तडाखा बसला आणि सिऍटलमधल्या University of Washington मध्ये पदव्युत्तर शिक्षण घेणारे काही भारतीय विद्यार्थी हळहळले. आपद्‌ग्रस्तांसाठी आपणही काही करायला हवं, ही जाणीव त्यांना स्वस्थ बसू देईना. पण आधीच तुटपुंज्या असलेल्या विद्यावेतनातून काही हिस्सा मदतनिधीसाठी दान करणं त्यांना शक्‍य नव्हतं. आणि अभ्यास/ संशोधन सांभाळून प्रत्यक्ष मदतकार्यासाठी जाणंही सहजसाध्य नव्हतं. तेव्हा या विद्यार्थ्यांनी एक वेगळी वाट शोधली. अमेरिकेत बास्केटबॉल आणि अमेरिकन फुटबॉलचे आंतरविद्यापीठ सामने विद्यापीठांच्या स्टेडियम्समध्येच होतात. अतिशय चुरशीने खेळले जाणारे हे सामने पाहायला प्रेक्षक मोठ्या संख्येने गर्दी करतात. या प्रेक्षकांना विद्यापीठ परिसरातले पार्किंग लॉट्‌स दाखवणं, पार्किंग परमिट्‌स विकणं इत्यादी कामांसाठी सामन्याआधी ३-४ तास काही स्वयंसेवकांची आवश्‍यकता विद्यापीठाच्या क्रीडा विभागाला भासते आणि या स्वयंसेवकांना थोडाफार मेहनतानाही मिळतो. भारतीय विद्यार्थ्यांच्या त्या गटाने अशा सामन्यांसाठी व्हॉलेंटियर करून मिळालेली रक्कम मदतनिधीला दान करायचं ठरवलं. विद्यापीठ प्रशासनाने त्याला कौतुकाने पाठिंबा दिला आणि कॅट्रिनाग्रस्तांसाठी मदत करण्याची या गटाची इच्छा अशा रीतीने पूर्ण झाली.

यातला एक विद्यार्थी-शोभित माथुरला- या यशामुळे त्याच्या अंगी असलेल्या सामाजिक जाणिवेचे भान आलं. सिऍटल परिसरात सक्रिय असलेल्या आणि भारतीय कार्यकर्त्यांचा भरणा असलेल्या Sewa International या संस्थेशी त्याने संपर्क साधला. आणि प्रामुख्याने भारतात किंवा इतर ठिकाणीही एखाद्या समाजोपयोगी प्रकल्पासाठी स्वतःचा वेळ खर्चण्याची... नव्हे वापरण्याची त्याने तयारी दर्शवली. सेवा इंटरनॅशनल ही संस्था जगातल्या १५ हून अधिक देशांमध्ये विविध शैक्षणिक, सामाजिक, वैद्यकीय इ. स्वरूपाचे उपक्रम चालवते. Sewa च्या पदाधिकाऱ्यांची शोभितच्या प्रस्तावाचं स्वागत केलं आणि त्याची शैक्षणिक पार्श्‍वभूमी आणि प्रकल्पांची गरज पाहून भारतातला नाही, पण सुरिनाममधला एक प्रकल्प त्याच्यासाठी निवडला.

दक्षिण अमेरिका खंडाच्या उत्तर टोकाला वसलेला "सुरिनाम' हा सुमारे ५ लाख लोकसंख्येचा छोटासा देश. या देशातले जवळजवळ एक तृतीयांश नागरिक भारतीय वंशाचे आहेत. अठराव्या शतकात ब्रिटिश आणि उच्च वसाहतवाद्यांनी ऊसमळ्यात काम करण्यासाठी आणलेल्या भारतीय मजुरांचे हे वंशज! या लहान देशात शैक्षणिक सुविधांचा तसा अभावच आहे. त्यामुळे काही विषयांचे advanced कोर्सेस चालवण्यासाठी Sewa सारख्या संस्था University of Suriname ला सहकार्य करतात. IT ध्ये भारताने केलेल्या प्रगतीचा डंका सुरिनाममध्ये वाजू लागला. आणि IT शी संबंधित आधुनिक संशोधनाची तोंडओळख आपल्या विद्यार्थ्यांना करून देणारा एक लहानसा तरी कोर्स चालू करण्याची सुरिनाम युनिव्हर्सिटीला निकड वाटू लागली. अमेरिकेतल्या अग्रगण्य विद्यापीठात Computer Science MS झालेला शोभित ही गरज पूर्ण करू शकेल, अशी खात्री Sewa च्या कार्यकर्त्यांना पटली. University of Suriname ध्ये Advanced IT चा short term कोर्स शिकवण्याच्या प्रोजेक्‍टसाठी शोभितची निवड झाली. युवा विद्यार्थ्यांच्या पुढाकाराने सुरू झालेला प्रकल्प म्हणून त्याचं "युवा फॉर सेवा' (YFS) असं बारसंही झालं.

MS पूर्ण झाल्यानंतर नोकरी सुरू होईपर्यंतचा दीड महिना शोभितने सुरिनाममध्ये YFS Fellow म्हणून वेचला. तिथल्या विद्यार्थ्यांसाठी I.T. आणि इतर Computer विषयक कोर्सेस शिकवले. पुढील शिक्षणाच्या संधींबद्दल मार्गदर्शन केलं. सुरिनाममधल्या भारतीय वंशाच्या नागरिकांबद्दल अधिक जाणून घेतलं आणि मुख्य म्हणजे Sewa International च्या कार्यपद्धतीचंही जवळून निरीक्षण केलं. एका अनोख्या अनुभवाची समृद्ध शिदोरी घेऊन तो अमेरिकेला परतला आणि Amazon com ध्‌ मध्ये रुजूही झाला.

चाचपणीतून यश रुजलं!
पहिला प्रयत्न यशस्वी झाल्याने Sewa कार्यकर्त्यांचा आत्मविश्‍वासही दुणावला. समाजासाठी काही काळ देण्याची इच्छा असलेले विद्यार्थी इतरही विद्यापीठांमध्ये असतील. आपण त्यांना तशा संधी उपलब्ध करून द्यायला पाहिजेत, असं त्यांना प्रकर्षानं वाटू लागलं. शैक्षणिक, वैद्यकीय, ग्रामविकास इत्यादी विषयांशी संबंधित प्रकल्पांमध्ये सहभागी होण्याची इच्छा असणाऱ्या इतरही विद्यार्थ्यांसाठी YFS योजना मोठ्या स्वरूपात राबवता येईल का, याची चाचपणी त्यांनी सुरू केली. शोभितने या वर्षी आयोजनात (overall coordination) सिंहाचा वाटा उचलण्याची तयारी दर्शवली आणि या साऱ्यांच्या परिश्रमाने जून २००७ पासून YFS Fellowship Program साकारत आहे.

शिकत असताना उन्हाळी सुट्टीचा कालखंड किंवा शिक्षण पूर्ण झाल्यावर पदव्युत्तर अभ्यासक्रम अथवा नोकरी सुरू होण्यापूर्वीचा कालखंड एखाद्या सेवाभावी प्रकल्पासाठी देण्याची इच्छा असणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी हा Fellowship Program खुला आहे. Sewa International ने आपल्या सहकारी संस्थांच्या मदतीने या वर्षीसाठी अमेरिकेत ४, सुरिनाममध्ये १ आणि भारतात २० प्रकल्पांची यादी निश्‍चित केली आहे. मराठी भाषिकांसाठी विशेष अभिमानाची गोष्ट म्हणजे भारतातले २० ही प्रकल्प महाराष्ट्रातच आहेत! YFS Fellow नी अमेरिकेतल्या Projects साठी किमान ३ आठवडे आणि भारतातल्या Projects साठी किमान ३ महिन्यापर्यंतचा कालावधी देणं अपेक्षित आहे. आलेल्या अर्जदारांची शैक्षणिक पार्श्‍वभूमी, त्यांच्या पसंतीचं क्षेत्र, निर्धारित प्रकल्पाचं स्वरूप याची छाननी करून अर्ज मुलाखतींसाठी निवडले जातात. मुलाखतींदरम्यान भारतातल्या ग्रामीण भागात काम करताना येऊ शकणाऱ्या अडचणींची सविस्तर कल्पना देऊन अंतिम उमेदवारांच्या निवडीचं काम सध्या जोरात सुरू आहे. निवडलेल्या उमेदवारांसाठी आठवडाभराचा मार्गदर्शक वर्गही चालवला जाईल. प्रकल्पांचं निश्‍चित स्वरूप, भारतातले महत्त्वाचे पत्ते, स्थानिक चालीरीतींचा जुजबी परिचय आदी गोष्टींचा त्यात समावेश असेल. या चाळण्यांतून पार झालेले विद्यार्थी आपापल्या Project location ला पाठवले जातील. YFS Fellows ची निर्धारित प्रकल्पाच्या गावी एखाद्या स्थानिक कार्यकर्त्यांच्या घरी राहण्याची व्यवस्था केली जाईल. स्थानिक संस्कृतीचा त्यांना जवळून परिचय व्हावा आणि Sewa परिवाराचा एक सदस्य असल्याप्रमाणेच त्यांना राहता यावं, यासाठी हा खटाटोप!

माणसामाणसातला परस्परविश्‍वास कमी होत असण्याच्या सध्याच्या काळात महाराष्ट्रातल्या २० कार्यकर्त्यांनी अमेरिकेतून येणाऱ्या अनोळखी विद्यार्थ्यांना इतक्‍या प्रदीर्घ कालावधीसाठी आपल्या घरी सामावून घेण्याची तयारी दर्शवणं ही बाब निश्‍चितच कौतुकास्पद आहे!

भारतातले काही ठळक प्रकल्प
या २० पैकी काही ठळक प्रकल्पांचा येथे उल्लेख करणं उचित ठरेल. धुळे जिल्ह्यातल्या बारीपाडा या आदिवासी गावात "बारीपाडा ग्रामविकास समिती' तिथल्या ग्रामस्थांसाठी निरनिराळे उपक्रम चालवते. त्यापैकी "कुपोषण रोखण्यासाठी उपाययोजना,' "जैव ऊर्जा निर्मिती' इ. प्रश्‍नांवर काम करण्यासाठी संस्थेला मुख्यतः पर्यावरण आणि Nutritional Sciences या विषयांच्या विद्यार्थी-स्वयंसेवकांची आवश्‍यकता आहे. नंदूरबारमधील आदिवासींसाठी काम करणाऱ्या "हेडगेवार सेवा समिती'ला सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये Eco-tourism ला वाव देता येणं शक्‍य आहे का आणि त्यायोगे आदिवासींना उत्पन्नाचं अजून एक साधन मिळवून देता येईल का, याची चाचपणी करायची आहे. शिवाय जवळपासच्या पाड्यांमध्ये काम करणाऱ्या कार्यकर्त्यांना परस्पर संपर्क राखणं सोयीचं जावं यासाठी HAM Radio Station स्थापन करण्याची गरज आहे. त्यामुळे पर्यटन आणि tele communications शिकणारे विद्यार्थी इथे येणं अपेक्षित आहे. औरंगाबादमध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर वैद्यकीय प्रतिष्ठानतर्फे चालवलं जाणारं इस्पितळ हा मराठवाड्यातल्या गोरगरिबांना मोठाच आधार आहे. परंतु अशिक्षित खेडुतांमध्ये स्वच्छता आणि आरोग्याच्या सवयींबद्दल जनजागृती करण्यासाठी "प्रतिष्ठान'ला स्वयंसेवक हवे आहेत. पुण्यातली "स्वरूपवर्धिनी' ही संस्था विज्ञानशिक्षणाची गोडी खेडोपाड्यातल्या शाळकरी मुलांनाही लागावी यासाठी फिरत्या प्रयोगशाळा चालवते. या फिरत्या प्रयोगशाळा अधिकाधिक सुसज्ज आणि उपयुक्त बनवण्यासाठी काय करता येईल, हे पडताळून पाहण्यासाठी "स्वरूपवर्धिनी'ला मदत हवी आहे. याव्यतिरिक्त येरवड्यातील "सुराज्य सर्वांगीण विकास प्रकल्प' सांगोल्यातील "माता बालक उत्कर्ष प्रतिष्ठान'सारख्या इतरही काही संस्था आपल्या प्रकल्पांमध्ये विद्यार्थ्यांना सामावून घेण्यास उत्सुक आहेत.

महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांनी आपला वेळ समाजकार्यासाठी देणं यात नवीन काहीच नाही. अनिवासी भारतीयांच्या मुलांना भारतातील सामाजिक प्रकल्पांमध्ये सहभागी होण्याची संधी उपलब्ध करून देणारी "Indicorps' ही संस?थाही गेली काही वर्ष कार्यरत आहेच. पण कुठल्याही उद्योगसमूहाचं पाठबळ नसताना किंवा पालकांचीही विशेष मदत न घेता केवळ युवकांनी पुढाकार घेऊन युवा विद्यार्थ्यांसाठी सुरू केलेला हा उपक्रम विरळाच म्हणायला हवा!

कल्पना आवडली म्हणूनच पटली
YFS आयोजकांना या निमित्ताने काही विशेष अनुभवही आले. YFS चे Application forms अमेरिकेतल्या जास्तीत जास्त विद्यापीठांमध्ये पाठवण्यात आले होते. बहुसंख्य projects भारतात असल्याने, अमेरिकन विद्यापीठांत शिकणारे भारतीय आणि अमेरिकेत वाढलेल्या दुसऱ्या पिढीतले भारतीय वंशाचे विद्यार्थी प्रामुख्याने अर्ज करतील, अशी आयोजकांची अपेक्षा होती. पण भारताशी कुठलाही संबंध नसलेल्या अमेरिकन विद्यार्थ्यांनीही मोठ्या प्रमाणात अर्ज करून आयोजकांना सुखद धक्का दिला. शिवाय केवळ अमेरिकेतल्याच विद्यापीठांशी संपर्क साधला असताना युक्रेनमधून YFS बद्दल विचारणा करणारे इमेल्स आल्याचं पाहून आयोजक चक्रावले. थोड्या चौकशीअंती काही अर्जदारांनी YFS ची कल्पना आवडून परस्परच इंटरनेटवरून आपल्या chat-friends ना अर्जाच्या soft copies पाठवल्याचं त्यांना कळलं. सेवाभावाचं हे अनोखं Globalization निश्‍चितच स्वागतार्ह आहे... नाही का?

YFS चा हा प्रयोग मोठ्या स्वरूपात प्रथमच येत्या जूनपासून सुरू होत आहे. या वर्षीची अर्ज भरण्याची अंतिम मुदत उलटून गेली असली तरी युवाशक्तीकडून मिळालेला उदंड प्रतिसाद पाहून हा प्रयोग पुढच्या वर्षीही आणखी मोठ्या स्वरूपात सादर करण्याचा आयोजकांचा प्रयत्न राहील. शिवाय युक्रेनियन अनुभवामुळे माहिती-महाजालाचा जास्तीत जास्त वापर करून अमेरिकेबरोबरच कॅनडा, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड आणि युरोपमधल्या विद्यार्थ्यांना साद घालण्याचा मानसही पक्का झाला आहे. गतवर्षी ओहोळाप्रमाणे सुरवात झालेल्या YFS चा लवकरच जगभरातल्या युवाशक्तीला जनसेवेच्या प्रेरणेने एकत्र आणणारा विराट महानंद होवो, अशी हार्दिक शुभेच्छा!

- श्रेयस लिमये
ेshreyaslimaye@gmail.com
shreyas@u.washington.edu

(YFS बाबत अधिक माहिती www.Sewausa.org/ yava/ yuva.html या संकेतस्थळावर उपलब्धआहे. खेरीज info@sewausa.org ह्या इमेल address ला आपण अधिक प्रश्‍न विचारू शकता.)
\

Saturday, June 23, 2007

खरं तर 'या झोपडीत माझ्या' ही मूळ कविता माझी खूप आवडती आहे, पण विडंबन सुचत गेले आणि धैर्य गोळा करून पोस्ट करतो आहे. या विडंबना बद्दल तुकडोजी महाराजांची मनोमन क्षमा मागतो आहे. मूळ कविता 'या झोपडीत माझ्या' या दुव्यावर वाचता येऊ शकेल.

खादाड एका घरची , वारस शोभे त्यांची
पेहराव बारा इंची, या बायडीस माझ्या ॥१॥

खाटेवरी पडावे, 'बाई'स ओरडावे,
अन वेड नित्य खावे, या बायडीस माझ्या ॥२॥

खानावळीत जाई, चाखून सर्व पाही,
पैशाची पर्वा नाही, या बायडीस माझ्या ॥३॥

खर्चाने आली गरिबी, हे रत्न माझ्या नशिबी,
गांजून गेले धोबी, या बायडीस माझ्या ॥४॥

पोटात आणि ओठात, आजार नाही शरीरात,
सगळेच घास पचतात, या बायडीस माझ्या ॥५॥

खचले पलंग सोफे, खुर्ची दमून झोपे,
पाहता शिंपी कापे, या बायडीस माझ्या ॥६॥

खाण्याचे असू दे काम, मज वाटतसे प्रेम,
जपणार साती जन्म, या बायडीस माझ्या ॥७॥

- सुभाष डिके (कुल)

Wednesday, June 20, 2007

असे उदास दिवस जातात ....

इंबोक्स नाही भारत महिनॉं महिने
पेज वर एक नवा स्कराप नाही दिसत
चाट लिस्ट वर कोणी कोणी महणून ओन् लाईन नाही दिसत
असे उदास दिवस जातात ....
कोणी तरी यावे आन् एक फॉरवॉर्ड जेपीजी तरी टाकावे
तेवढाच डेस्क टॉप वर जेपीजी तरी बदलेल
असे उदास दिवस जातात .... कसे सांगावे

सुनैना

Tuesday, June 19, 2007

जुन्या वेताळाची नवी गोष्ट

हल्ली वेताळ तसा धास्तावला दिसत होता, मधेच स्वताःशीच "मी मांसाहारी नाही हो, खरच मी मांसाहारी नाही, मी फक्त वरणभातावर साजुक तुप घालुन खाणारा माणुस होतो हो, हवे तर आता तुप पण खाणे बंद करतो, मनेका गांधी म्हणाली होती ना गाईचे दुध पण मांसाहारी आहे , तिचे मी ऐकतो, पण नका हो नका मला" असे अर्थाचे काहीतरी पुटपुटत अचानक वेताळ गप्प झाला.

नेहमी माझ्या प्रश्नाचे समाधानकारक उत्तर दे नाहीतर परीणाम तुला ठावुक आहे म्हणणारा वेताळ, आज आपल्याच विचारात मग्न झालेला होता. काहीच न बोलता मधेच सुस्कारा सोडीत या खांद्यावरुन त्या खांद्यावर फिरणाऱ्या वेताळाचे हाल विक्रमाला आज पहावले नाही, स्वताःहुन त्याने आज बोलायचे ठरवले.
बा वेताळा, काय झाले सांगशील की नाही , तुझे दुःख दुर करणे माझ्या हातात असलेतर मी ते जरुर करीन, विक्रमाने विचारले.

पण वेताळ काहीच बोलला नाही , दर्दभऱ्या नजरेने आपल्या वडाच्या झाडाकडे, आपण लटकत असलेल्या फांदीकडे केवीलवाण्या नजरेने एकटक पहात राहीला, शेवटी ही झाडे विक्रमाने, त्याच्या पुर्वजांनी लावलेली आहेत ते तो कसे विसरु शकत होता ?

विक्रमा, चल तुला मी प्रश्न विचारतोच. मी भुमीपुत्र, स्थानीक, मराठी आहे आणि वर मुंबईत रहातो हा माझा गुन्हा आहे का रे ? आम्ही मांसाहार करतो ती आमची जीवनपद्धत आहे. म्हणुन काय आम्हाला आमच्याकडे घरे विकत घेण्यासाठी पैसा असुन सुद्धा बिल्डरनी घरे विकू नयेत का रे ? परप्रांतीयानी आम्हाला केवळ आम्ही मांसाहारी आहेत म्हणुन आमच्या राहात्या जागेतुनही हुसकवुन लावावे काय रे ? दुर्देवाची गोष्ट म्हणजे काही बिल्डर तर आमचेच भाऊबंद आहेत रे ! आमच्यातल्या शाकाहारी माणसांना आम्ही शाकाहारी आहोत , शाकाहारी आहोत हे दुनीयेला ओरडुन सांगायला लागण्याची, अमराठी लोकांना पटवुन देण्याची वेळ का बरे आली रे ?
आमचा कोणीच वाली नाही का रे ? विक्रमा, अधिक माहीती साठी दि. ९ मे रोजी महाराष्ट टाईम्स मधे आलेला श्री. संजीब साबडे यांचा " शाकाहारी वस्त्यांतील घरं महाग " या विषयावर लिहलेला लेख वाच, आजच्या म.टा . मधले "शाकाहारी वस्तांना मराठी शाकाहारीही नको आहेत " हे श्री.अरुण जोशी , गिरगाव यांचे पत्र वाच.

विक्रमा आता समाज त्यांच्या आहारशैलीवर विभागाला जावु लागला आहे रे ! काहीतरी कर रे , आता तुच आमचा वाली ,आमचा तारणहार, तुच आमचा नेता.

वेताळा, मी तुला याबाबतीत काहीच मदत करु शकत नाहीरे, मला पुढच्या शंभर पिढ्यांची तरतुत करुन ठेवायची आहे, शेवटी पैसा हेच जीवनसर्वस्व, हाच सखा, हाच आप्त, आणि हाच शाश्वत. बाकी सारे झुठ. तु गावाकडे किंवा लांब उपनगरात दुसरे झाड बघ. हवेतर त्यास मी तुला सहायता करीन.

विक्रमा तु बोललास, पण हा मी असा उडुन जावु कुठे रे ?

आणि शेवटी अगतीक वेताळ उडुन जावुन परत आपल्या झाडावर लटकु लागला, दोन दिवसात फांदी खाली करण्यासाठी.

- हरे कृष्णाजी

Wednesday, June 13, 2007

तो सुबहाका आलम क्‍या होगा...!

गोष्ट गेल्या वर्षीची आहे. तरीही अजून आठवणीत राहिलेली. तेव्हा मी गोव्यात राहात होतो. गोवा-बेळगाव फेरीही अधूनमधून व्हायची. तसा नेहमी मी तिळारी घाटातून जातो, वेळेची बचत हेच कारण असतं त्यामागं. पण त्यावेळी पोहोचायची फारशी घाई नव्हती म्हणून अंबोली घाटातून जायचं ठरलं. ठरलं म्हणजे मी आणि माझा मित्र निघालो होतो बाईकवरून. नेहमी तिळारीमार्गे जात असलो तरी माझा आवडता घाट अंबोलीच, कायम स्वप्नवत वाटणारा! बरेच रस्ते आणि घाट आपण नेहमी जातो म्हणून ओळखीचे असतात. अंबोलीचं तसं नाही. तो घाट आपल्याला दरवेळी वेगळा दिसतो, भासतो आणि जाणवतो. त्या दिवशी तर घाटात फारसं कोणी नव्हतंही. आम्ही अंबोलीला पोहोचेपर्यंत फारतर पाचसात वाहनं गेली असतील.
घाटाच्या मध्यावर आल्यावर आमच्यावर पावसानंही कृपा केली. आधीच हा घाट थंडगार. मी त्याला एसी घाट म्हणतो. त्यात पावसाची हलकी सर पडून गेल्यावर तर विचारायलाच नको! खरोखरच रोमॅंटिक माहोल होता तो. अशावेळी सोबतीला मित्र नको, बायको हवी असं वाटत होतं खरं! पण काय करणार काही गोष्टींना पर्याय नसतो. छानसा घाट, पावसाचा शिडकावा, आजूबाजूची गर्द झाडी आणि माकडं हे सारंसारं अनुभवत आम्ही पुढे जात होतो. काही वाटा संपूच नयेत असं वाटतं त्यातलीच ही एक वाट. यथावकाश बेळगावला पोहोचलो. कामं आटोपली आणि परतीच्या प्रवासाला लागलो.
खरंतर येतानाही आम्हाला आंबोलीमार्गेच यावंसं वाटत होतं. पण उशीरही झाला होता. म्हणून नाईलाजानं तिलारी घाटातून यायचं ठरवलं. मघाशीच सांगितलं तसं हा घाट मला फारसा आवडत नाही. एकतर तो अवघडही आहे आणि आजपर्यंत केवळ जवळचा रस्ता, अशीच त्याची माझ्या मनातली प्रतिमा आहे. त्या मार्गानं जाणाऱ्यांना बेळगावकडून येतानाचा सुरवातीचा रस्ता नक्कीच डोळ्यासमोर येईल. आधीच मातीचा रस्ता, त्यात पाऊस पडलेला, मग काही विचारायलाच नको! (आधीच मर्कट तशात...) कसंबसं आम्ही तेवढा तो दहा मिनिटांचा पॅच अर्ध्या तासात पार केला. पुढं गेलं की तिथे तिळारी वीज घराची कर्मचारी वसाहत आहे. तिथनं मात्र या रस्त्याचा नूरच बदलला...! हा सारा रस्ता संध्याकाळी सहा वाजता चक्क धुक्‍याची छानशी दुलई ओढून बसला होता. या धुक्‍यानं आम्हाला अगदी शेवटपर्यंत साथ केली. घाटाच्या पायथ्याशी दुकानं आहेत. तीसुद्धा धुक्‍यातच लपली होती. अशावेळी चहा घ्यायलाच हवा, आवश्‍यकच असतो तो. दाट धुक्‍यात चहा पिण्याचा आनंद काय होता ते सांगताही येत नाही आणि त्याची कशाशी तुलनाही करता येत नाही!
पुढे तर या घाटानं माझ्यावर मोहिनीच घातली. तो "केवळ जवळचा' रस्ता इतका वेगळाही असू शकतो, हे काही काळ पटतच नव्हतं. माझा मित्र तिथनं नेहमी जाणारा. त्यानं एके ठिकाणी गाडी थांबवली. मला म्हटला हळूहळू पुढे जा, आणि मजा बघ... छानसं गवत पसरलेलं होतं. त्यावर पिवळी पिवळी फुलं फुललेली होती... अर्थात धुक्‍यानं साथ सोडलेली नव्हती. अगदी काही पावलं पुढं सरकलो असेल तर समोर अथांग दरी पसरलेली! निसर्ग सौंदर्याची मुक्त हस्तानं उधळण करतो, म्हणजे नक्की काय करतो ते तिथं अनुभवायला मिळालं. ते सौंदर्य अनुभवायला आकाशस्थित ढगही दरीत उतरले होते. हो... मी खाली वाकून ढगही पाहात होतो...
आपल्याला आनंदही चढतो, त्याचीही धुंदी असते याची जाणीव पहिल्यांदा झाली. पुढचा सगळा रस्ता असाच होता. आम्ही ढगातून जसजसा घाट उतरत होतो तसतसे मुके होत गेलो. न जाणो एखादा शब्द बोलायचो आणि ढग दूर जायचे, असंच वाटत राहिलं. काहीवेळा मुकं राहणंच जास्त आनंद देतं, नाही का? अर्थात निसर्गाची ही भव्य नजाकत आणि सौंदर्याचा अनुभव घेताना वेळ कमी पडत होता. मग बोलून वेळ घालवणार कोण? खरंच खूप छान अनुभव होता तो. आपण उगाचच एखाद्याला कानफाट्या म्हणत असतो... मला आज समजतंय, प्रत्येकाची वेळ असते, प्रत्येकाचा मूड असतो... आपण या गोष्टी लक्षातन घेता लेबल चिकटवून मोकळे होतो. हा घाट अनुभवावासा मला कधीच वाटला नव्हता, आता पुन्हा त्याच रस्त्यानं जायला निश्‍चित आवडेल.
घाट संपला आणि आम्ही पुन्हा नेहमीच्या रस्त्याला लागलो. घाटात असताना काही बोलावंसं वाटत नव्हतं खरं, पण एक ओळ मात्र पुन्हा पुन्हा डोक्‍यात घोळत होती, "जब रात है ऐसी मतवाली, तो सुबहा का आलम क्‍या होगा!' आता पुन्हा मी त्याच रस्त्यानं जाणार आहे, पण "सुबहा का आलम' अनुभवायला...!

- अभिजित थिटे

Tuesday, June 12, 2007

प्रिय मैत्रीण,

खूपच कालावधीनंतर तुला पुन्हा पत्र पाठवत आहे. कारणंही तशीच आहेत. निमंत्रणाच्या यादीत माझ्या जीवनात आलेल्या त्या "प्रथम स्त्री'नं तुझं नाव सुचवलं आहे.
तुला कल्पना आहेच, आपल्या काळात मागे-पुढे किती गोतावळा असायचा. मित्र-मैत्रिणीतील गुपितं क्षणात गावभर व्हायची. नात्यागोत्याचा केवढा धाक असायचा. आपल्यापैकी किती मित्र-मैत्रिणी किंवा सखे-सोबती पुढे नात्यांचे संबंध जोपासण्यात यशस्वी झाले? आपल्यापैकी कोणा तरी एकाला लवकरात लवकर चतुर्भुज करण्यात पालकांना किंवा नातेवाइकांना धन्यता वाटायची. खरंच का ती एवढी खाष्ट असायची? आपल्यातील आकर्षण, स्नेह आणि प्रेम भावना त्यांना समजत नव्हत्या का? का त्यांचा "इगो हर्ट' होत होता?
त्या काळीही आपण मैत्रीचे संकेत, संवाद, गाठीभेटी, फेरफटके अशी मजा करायचोच. वह्या-पुस्तकांची देवाणघेवाण, पानांवरील खुणा, चित्रं, वेलबुट्टी आणि अधोरेखन (अंडरलाईन) या साऱ्याच्या साह्यानं आपण विचारांचे आदान-प्रदान करायचोच. क्‍लास, शाळा, कॉलेज कॅन्टीन, कट्टे इथं संपर्क साधायचोच. फार लांब नाही तरी खिडकी, गल्ली, आडरस्ते, कॅनॉल रोड, मंडई, देवदर्शन या मार्गे चुटपुट भेटी होतच असत. काही धाडसी मंडळी या पलीकडे जाऊन क्वचित नाटक वा सिनेमागृहांमध्ये फिरायला जात. खूपच दूर म्हणजे विद्यापीठाच्या मागं किंवा तळ्यापर्यंतही फिरण्याची मजल जात होती. हे सगळं असूनही वहीच्या पानावर, बागेतील झाडावर, कॉलेज इमारतीच्या किंवा टेकडीवरच्या दगडावर किंवा किनाऱ्याच्या वाळूवर हृदयात शिरलेल्या बाणाच्या चित्रात दोघांची नावं शेजारी शेजारी लिहिण्यापलीकडं आपल्यातील नातं जाऊच शकत नव्हतं. त्या काळी तीही एक अद्वितीय घटना होती. या सीमेवर व पलीकडं नात्यागोत्यातल्या मंडळींचा कडक पहारा असे. या सीमेपलीकडं पाहणं किंवा विचार करणं याचीही बंदी असे.
अरे हो, सांगायचं राहूनच जातंय. माझ्या जीवनात "नाते दरवाजानं' शिरलेल्या त्या "प्रथम स्त्री'नं आजपर्यंत बराच गोतावळा जमवला आहे. माझ्या आईनंतर, माझ्या पोटात शिरून तिनं आता माझं मनही काबीज केलं आहे. या सर्वात लेक-लेकी, सुना-जावई या पाठोपाठ नात-नातूही सहभागी आहेत. आपल्या मित्र-मैत्रिणींपैकी कोण कोण तुझ्या संपर्कात आहेत? या निमित्तानं त्यांनाही माझ्या आमंत्रणाचा निरोप दे.
खरंच हळूहळू का होईना, पण काळ पालटला.
आजकालच्या मित्रमैत्रिणी कॅन्टीन कट्ट्यावर नाही, तर कॉफी शॉपवर गप्पा मारतात. वह्या-पुस्तकांच्या पानांवरील खाणाखुणा, चित्रं, मजकुरापेक्षा एसएमएस, ई मेल, ब्लॉगवर आपली मनं मोकळी करतात. आपल्या काळातील गाठीभेटींची संकेतस्थळं रस्तारुंदीत गेली आहेत. कॉम्प्युटरवर नवीन संकेतस्थळं निर्माण होत आहेत. फेरफटक्‍याच्या मोकळ्या जागी श्‍वास दडपणारी गर्दी असते. मोकळ्या फिरण्याच्या जागी इमारती आणि पुलांचं जंगल वाढलं आहे. पूर्वीच्या भेळ-मिसळीची जागा वडापाव आणि कच्छी दाबेलीने घेतली आहे. आपल्या वेळचे थर्मास आता अडगळीत गेलेत. सध्या एक बरं आहे. बाईकवर जाताना काहीही नेणं-आणणं खूप सोपं जातं.
असो, कालाय तस्मै नम:
पत्र संपतंय, तरी मूळ निरोप लिहायचा राहूनच जातोय. माझ्या जीवनात आलेल्या त्या "प्रथम स्त्री'नं आमच्या लग्नाच्या "डायमंड ज्युबिली'च्या कार्यक्रमात माझ्या सर्व मित्र-मैत्रिणींना अग्रक्रम दिलाय. तेव्हा येत्या रविवारी नक्की यायचं.
तुझा मित्र

- अविनाश लिमये

Monday, June 11, 2007

हताश झालेले सर्व रस्ते...

हताश झालेले सर्व रस्ते...
प्रारंभासकट अंताचे संदर्भ
गमावून बसलेले ठसे,
थरकापत्या रक्ताची असह्य वळणे...
किती धावायचे आपण अजून?
एकेक दिशा हतबल...
उभ्या जन्माचे चकवे
पायांशी घुटमळणारे...
अराजकाची निस्पंद चाहूल
आतल्या आत डुचमळणारी...
किती धावायचे आपण अजून?

रस्त्याच्या मधोमध
दिशाहीनतेचा वारसा अंगावर पांघरून
उभी आपली पिढी
रोजच्या अज्ञात अपघाताची
वाट पाहत बेफिकीर.

धुळकटल्या नजरेत घोंघावणारी
अस्पृश्य क्षितीजे.
हताश झालेले सर्व रस्ते...
मयूर लंकेश्वर -पूणे

Sunday, June 10, 2007

प्रश्न....?

फलाटावर नादे बोलकी शांतता
रूळावरून गाडी कुठे गेली

निःशब्द लेखणी पोरकी पुस्तके
भरलेली वही कुठे गेली

लपून बसण्या अ।भाळ पुरेना
अभंगांची ताटी कुठे गेली

करतो साजरा असण्याचा सोहळा
जगण्याची हातोटी कुठे गेली

अभिषेक अनिल वाघमारे

Friday, June 8, 2007

निबंद - पावूस!

पावूस हा माजा आतिशयच आवडीचा रुतु आहे. पावूसामुळेच शेतात आंबेमोर भात व कणकेचे पिठ पिकते म्हणुनच आपण सगळे जेवू शकतो. रिमजिम पडती श्रावण गारा हे गाणे आतिशय रोमहर्षक आहे. आमचा रेडियो बिघडला आहे त्यामुळे नीट ऐकू नाही आले तरीही आतिशयच आवडले.

पाउसाची सुरुवात रोमहर्षक असते. आधी कडाक्‍याचा उन्हाळा पडतो. पेपरमधल्या वृत्तपत्रात बातम्या येउ लागतात. उन्हाळा कमी होता की काय म्हणून आता पावसाने मारलेली आहे. अशी नेमी बातमी असते (दडी हे लिहायचे राहिले ते कंसात लिहिले आहे)

भारतात पाउस अंदनान येथे बनतो. तो वळत वळत केरळ गावात आणि तिथून वळत वळत पुणे शहरात येतो. म्हणूनच त्याला वळीव म्हणतात किंवा वळवाचा पाउस ही म्हणतात. (आम्ही समोरच्या गोगटे काकाना त्यांच्यासमोर "काका' आणि इतर काळी "तात्या विनचू' म्हणतो तसेच दोन सन्मानार्थी शबद आहेत ते.)

काल पुण्याच्या शहरात पाउस पडला. पुणे हे प्राचीन व प्रेकशणीय शहर आहे. तिथे शिंदे छत्री, शनिवारवाडा, सिटी प्राईड, पर्वती, काकडे मॉल अशी पर्यटन स्थळे आहेत. यातल्या काही ठिकाणी घरचे लोक मला रविवारी पर्यटनाला नेतात.

काल पावसाबरोबर गाराही पडल्या. गोगटे काकानी त्या जमवून माठात टाकल्या. ते कुठहिलि फुकट गोशट वाया घालवत नाहीत.

अंत्या अतिशय बावळट आहे. तो बाबांचे हेलमेट घालून गारा वेचायला आला होता. मग मीही छतरी घेऊन गेलो. छतरी उलटी करून गारा वेचल्याने ती फाटली.

असा हा रोमहर्शक रुतु मला आतिशयच आवडतो.

- आयशॉट उरफ राफा (सहावी ड)

Thursday, June 7, 2007

नाना रूपात "तू'...

घरात असतेच तेव्हा गृहलक्ष्मी असतेस
बाहेर पडताना स्वप्नपक्षी असतेस
बॅंकेत तू लक्ष्मी बनतेस
अभ्यास घेताना गृहिणी होतेस
पहूडताना स्वामिनी बनतेस
उठवताना चेतना बनतेस
थोपटताना आई बनतेस
वाढताना अन्नपूर्णा दिसतेस
भांडताना रागिणी होतेस
रुसताना "भामिनी' दिसतेस
कंबर कसून उभी ठाकते
आधण ठेऊन चहा टाकते
तांदूळ भिजवून कुकर लावते
भाजी चिरून फोडणी करते
डबा करून, डबा भरते
गाडी घेऊन ऑफिस गाठते
घरी येताच गृहिणी बनते
स्वयंपाकाची तयारी करते
सर्वांना सांभाळून अभ्यास घेतेस
गुणांवर लक्ष ठेवते
पाहुण्यांना चहा देते
ज्येष्ठांना मान देते
रात्री थोडा विचार करते
उद्याची तेव्हाही काळजी करते...

- सुभाष इनामदार

Tuesday, June 5, 2007

घोळ झालाय च्यायला डोक्यात खूप घोळ झालाय

ऑफिस मध्ये काय करतो मला माहित नसते
घरामधे बायको काय बोलते मला माहित नसते
कुठल्या दिवशी कुणाचा वाढ़ दिवस असतो वगैरे सोडाच
च्यायला कुठल्या दिवशी माझा वाढ़ दिवस असतो ते पण मला माहित नसते

घोळ झालाय माझ्या डोक्यात खूप .... जाऊ दे

मित्रान्ना फ़ोन करायला मी विसरातो
ऑफिस मध्ये मीटिंग ला जायचे मी विसरतो
मीटिंग रूम्स ची नावे पण भारी "नर्मदा ",सिंधु असते कुठली तर कुठली असते गोदावरी
कुठली फर्स्ट floor वर अणि कुठली सेकन्ड वर हे पण मी विसरतो

घोळ झालाय माझ्या डोक्यात खूप घोळ झालाय

सॉफ्ट वेअर मध्ये काम करून साली माझी एफ्फिशियंसी पण गेलिये
काहीही वेळेवर आणि चांगलं करायची इच्छा पण मेलिये
फक्त पैसा कमावयाचे मात्र छान जमले आहे
बाकी नितिमत्ता सगळी तेल लावत गेलिये
माझ्या कामाचा जगाला किती उपयोग होतो ते नाही माहित
पण बिल्डर्स अणि दुकान्दारांची मात्र चांदी झालिये
हे सगळं पाहून ....
घोळ झालाय माझ्या डोक्यात ....साला फार घोळ झालाय

एक ना दोन ....हज़ार विचार येतात
flat,गाडी ,नोकरी ,लग्न बायको,नातेवाईक ,मराठी बाणा,गाणे म्हणा ,पुण्याच्या ट्रिपा ,ट्रेन तिकिट्स ,US ला जायचय ,अजुन छापायचय,वजन वाढलय ते सम्भाळायचय....
एक ना दोन हज़ार विचार येतात
दिवसाचे २४ तास त्यामुळे कमी पडतात .... काय काय करु ?
घोळ झालाय खरच घोळ झालाय

कधी कधी वाटत मेडिटेशन करावं
डोक्याला थोड़ शांत करुन त्याला ताळ्यावर आणावं
निसर्गाने इतकं डोकं दिलय ते कसं शांत असावं
प्रत्येक गोष्टिचं गणित डोक्यात फीट बसावं
पण मेडिटेशन चा हा विचार लक्षात च रहात नाही
कारण ....
डोक्यात घोळ झालाय ... इतका घोळ झालाय कि अजुन आठवत नाही काय काय घोळ झालाय
घोळ झालाय ,डोक्यात , लाइफ मध्ये ,इकडे तिकडे सगळीकडे नुस्ता घोळ झालाय

आदित्य नारायणन

शांत झोपेची कहाणी

मायानगरीतील ती दमट दुपार होती. छत्रपती शिवाजी टर्मिनसवर रोज एवढीच वर्दळ होती.मी
गाडीत बसुन भोवतालचे निरीक्षण
करण्यात मग्न होतो. एवढे लोक कुठुन येतात,मुंबईत कसे राहतात हे एरव्ही मुख्यमंत्र्यांपासुन अनेक
थोर विचारवंतांना पडणारे
प्रश्न माझ्या समोरही उगीच येत होते. गाडी सुटायला अजुन पंधरा मिनिटे होती. माझे माझ्या
प्रश्नांची खेळणे चालु होते. उकाडा
फार असल्या कारणाने जो तो पाणी किंवा थंड पेये घेत होता.

इतका वेळ दुर असणारी माझी नजर जवळच बाकड्यावर आडव्या पडलेल्या माणसाकडे गेली. अंगाने
सडपातळ ,सावळा वर्ण असलेला
तो माणुस एवढ्या गर्दीतही शांतपणे बाकड्यावर झोपला होता. अंगात काळसर बनियन,करड्या
रंगाची विजार,डोळ्यांवर जाड भिंगाचा
चष्मा असा त्याचा साधा पोशाख होता. आजुबाजूला चाललेल्या वर्दळीकडे त्याचे बिलकुल लक्ष
नव्हते, झोपेतही त्या वातावरणाबद्दलची
त्याची बेफिकीरी दिसुन येत होती. तो शांतपणे निद्रेच्या आधीन झाला होता. गाड्यांच्या
आवाजाने,दमट हवामानाने,घामांच्या धारांनी
त्याची झोप मुळीच मोडत नव्हती. त्याच्या या समाधानी वृत्तीचे मला खरेचं आश्चर्य वाटत होते.
त्याने उशाला कसलीतरी पिशवी घेतली
होती. गाडीने एक जोरदार शिट्टी दिली आणि गाडी सुटली. त्या आवाजानेही तो उठला नाही.
मी खिडकीतुन मागे वळुन पाहिले तेव्हाही
तो बापडा तसाच झोपला होता.
झोप कशी असावी याचे एक उत्तम उदाहरण म्हणजे तो माणुस होता. मला त्याच्या झोपेचे रहस्य
जाणुन घ्यायचे आहे.
त्याचा तो शांत चेहरा, ती शांत झोप अजुनही माझ्या लक्षात आहे.

लेखक:- श्रीराम समर्थ
निमित्त:-महेश अवसरे

Sunday, June 3, 2007

कट्टा

"भावा, ते किंटन लई बेरकी...तुला सांगतो...' असं करत गजानं तोंड उघडलं, की भली भली, चकचकी गॉसिप्स्‌ मॅगेझिन्स झक मारावीत, असे मसालेदार किस्से सुरू व्हायचे..."येकदा ती मोन्का, अशी हुबी होती...' असं करत गजा जणू व्हाईट हाऊसच्या ऍन्टी चेंबरमध्ये घुसून सारं पाहून आल्यासारखा गुऱ्हाळ सुरू करणार. क्‍लिंटनपासून सुरू झालेलं गजाचं पुराण कुठंही अनिर्बंध संचारणार. मग, त्यात सचिनची बायको त्याच्यापेक्षा नेमकी किती वर्षांनी मोठी, त्याचे फायदे काय-तोटे काय, शाहू स्टेडियममधल्या फुटबॉल मॅचमध्ये कसं फिक्‍सिंग झालं, नगरसेवकानं गटारीच्या कामात किती पैसे खाल्ले...असे एक ना अनेक किस्से गजाच्या पोतडीतून निघत राहणार आणि घरातून "संपला की नाही तुमचा कट्टा ?' अशी तिरसट हाक आली, की साऱ्यांना हळू हळू भान येणार...!

आमचा कट्टा म्हणजे आमचं सारं काही. अगदी गळ्याशप्पथ. "इस घर की हर ईंट मैने अपने खून-पसिनेंसे लगायी है...' हा डायलॉग आमचं आणि कट्ट्याचं नातं सांगण्यासाठीच बहुधा लिहिला गेला. खरंच, आम्ही कट्ट्यासाठी खून-पसिना एक केला. म्हणजे काय झालं, की गल्लीच्या कॉर्नरला आम्ही सगळे नेहमीच उभे असायचो. येणाऱ्या-जाणाऱ्यांकडं गरजेनुसार पाहात असायचो. पण, तास-दोन तासांनी पाय दुखायचे. मग, तिथंच रस्त्याकडेला बसायचो. बरीच वर्ष अशी-तशीच गेली. साताठ वर्षांमागं, कधीतरी अचानक सुचलं, की इथंच बसायची सोय केली तर काय जातंय ? "विचार आणि कृती, त्यातील अंतर' वगैरे गोष्टी त्यावेळी कानावरूनही गेल्या नव्हत्या. त्यामुळं, सुचला विचार, केलं काम. झाला कट्टा...! शेजारच्या गल्ल्या पालथ्या घातल्या. त्यातल्या त्यात दूरची गल्ली पकडली. तिथं सुरू असलेली बांधकामं हेरून ठेवली अन्‌ रात्रीत आमच्या गल्लीचा कॉर्नर कट्ट्यानं सजला...!
बसायची सोय झाली. चांगला फरशीचा कट्टा झाला. हा, चार-दोन ठिकाणी आवई उठली, की पोरं चोरटी आहेत. इथं कट्ट्यावर येऊन तसं म्हणायची कुणाची बिशाद झाली नाही, हे आमच्या कट्ट्याचं यश...! कट्टा बांधला, म्हणून पार्टी केली. स्टेरिओ लावून नाचलो. एरव्ही तास-दोन तास कॉर्नरला वेळ काढणार, ते आता रात्री उशीरापर्यंत बसू लागलो. नाहीतरी अस्थिरता घातकच की. उभे राहून राहून तुम्ही किती वेळ उभे राहणार ? बसायला हवंय. त्याशिवाय स्थिरता येणार ? तर अशी स्थिरता आम्हाला आली. मग गप्पांचे फड मारू लागलो.
मघाशी म्हटलं, तो गजा म्हणजे आमच्या कट्टा शिरोमणींपैकी एक. अशा नवरत्नांची खाण कट्ट्यानं घडवलीय.
घरातल्यांची भुरटी कामं आटोपली, की सकाळचा कट्टा फड जमतो. पेपर वाचला असला, तर कोणीतरी पेपरातला काहीबाही सांगत सुटतो. क्रिकेटची मॅच आदल्या दिवशी झालेली असली, तर सकाळचा फड क्रिकेटवर. पेपरबहाद्दर सुज्या "द्रविडनं ऑफ स्टंपचा बॉल लाईनमध्ये येऊन नीट खेळला पाहिजे' असं कुणाच्या तरी कॉलममधलं वाक्‍य आमच्या तोंडावर फेकणार. आता आम्हाला एक "लाईन' माहिती ! त्यामुळं आम्ही मान डोलवणार. क्रिकेटचा कंटाळा आला, की "ऍश', "कॅटरिना', शेजारच्या गल्लीतल्या भानगडी. भुकेनं पोटात कलकलायला लागलं, की एक एक जण हळू हळू कट्ट्यावरून घरंगळत घरची वाट धरणार. अडिच-तीनपर्यंत कट्टा पार ओकाबोका. किंवा मग हीच त्याची विश्रांतीची वेळ. "ऍश'चा ताजा विषय डोक्‍यात ठेवून दुपारची डुलकी काढून पुन्हा कट्टा ताजातवाना. दिवस कलंडण्यापूर्वीच त्याचे सारे वारकरी नेमानं हजर.
संध्याकाळी कुठं फिरायला जायचं असलं, तर तेही ठरणार इथंच. परत किती वाजता याचचं ? रात्रीचा काय "कार्यक्रम'? "ती' घरच्यांबरोबरच फिरायला गेली आहे का, याची खात्री करायला पाहिजे का? असं सगळं प्लॅनिंग इथंच. कट्ट्यावरच असलो तर विषय कोणताही चालणार. घरातल्या बायकांमुळं टीव्ही बघणं अलीकडं कसं अवघड होतंय, यावर साऱ्यांचं एकमत. "सॉंस-बहूँ', "अवंतिका' असली रड आपण कधीच न पाहिल्याचा साऱ्यांना अभिमान. तो प्रत्येकजण दाखवणार.
इथं शाळा-कॉलेजचा विषय फक्त "मापं' घेण्यापुरता किंवा मास्तरची आई-बहिण काढण्यापुरता. तिथल्या इतर गोष्टींची इथं काहीच जरुरी नाही, हे कट्टेकऱ्यांना मनापासून पटलेलं. गजानं दहावीच्या आसपास शाळा सोडलेली. त्याच्याकडची माहिती मात्र आमच्यातल्या "इंजिनर्स'ना लाजवणारी. आणि असे गजा कट्ट्यावर दिवस न रात्र पडून. त्यामुळं शाळा-कॉलेजातल्या उंच उडीचा कट्ट्याशी संबंध शून्य. इथं बसायचं, तर कट्ट्यावर येऊन. उगाच हुशारीच्या शिडावर बसून खालच्यांना हिणवायचं नाही. कोण कधी शिडाला टाचणी लावंल, सांगता येणार नाही.
कट्ट्याला विषयाचं वावडं नाही. इथं सेन्सॉरशीप नाही. जसा विचार, तशी भाषा. मनातलं काही दडवायचं नाही. बोलून टाकायचं, हा कट्ट्याचा खाक्‍या. त्यामुळं रात्रीची जेवणं उरकून कट्टा रंगला, की बास. गजा सुटला, तर किशाला टॉनिक. किशा झाला, की अरव्या. "माहितीचा अधिकार' कायदा नसतानाही, यांनी असली माहिती कुठून, कशी मिळवली, याचं राहून राहून आश्‍चर्य वाटणार. कट्टा रंग रंग रंगाणार. डोक्‍यावरचा सूर्य पाहिलेल्या कट्ट्याला चंद्रही डोक्‍यावर आलेला पहायला मिळणार. घरातल्यांची हाक एकीकडं आणि गजाचं "तुला सांगतो...'दुसरीकडं, अशा त्रांगडं झालेल्या अवस्थेत कट्ट्याचा प्रत्येक वारकरी झोप आवरत ताटकळणार...

- सम्राट फडणीस

Friday, June 1, 2007

अबोला

काल भांडण झालं घरात. कारण किरकोळच. पण भांडण झालं खरं... कसं झालं, का झालं, कोणाची चूक होती याला काही अर्थ नाही... पण खरं सांगू, अगदी मनातलं? मजा आली. नेहमीचं तेच तेच जगण्याला असं काही झालं की अर्थ येतो. नाहीतर तीच बायको आणि तोच नवरा...
हो भांडण आमचं नवरा-बायकोचं झालं. तसं फार काही जगावेगळं घडलं नाही. चारचौघांमध्ये घडतं तसंच... चूक तिची का माझी... हा तर मोठ्या संशोधनाचा विषय आहे. आपण विनाकारण भांडलो नाही तर जगाचं पुढे चालायचं कसं...?
लव्हमॅरेज झालेल्यांबाबत काहीतरी वेगळं असेल, त्यांच्या भांडणाला काहीतरी कारण असेल, असं मला उगाचंच वाटत होतं. पण त्या बाजूलाही तीच कथा. न राहवून त्यांच्याकडं चौकशी केली. त्यात वेगळंच निघालं. "तू मला शिकवू नकोस, मी तुला कॉलेजपासून ओळखतेय किंवा ओळखतोय', अशी त्यांच्या भांडणाची सुरवात असते. ऍरेंज मॅरेजमध्ये हे बोलायचा चान्स नसतो. म्हणून त्या बाजूची भांडणं लव्हमॅरेजवाल्यांसारखी दमदार होत नाहीत. लव्हमॅरेजवाल्यांना कसा आधीच्या काही वर्षांचा रेफरन्स असतो, त्या काळात झालेल्या चुका पुन्हा पुन्हा उगाळायला मिळतात (उगाच सांगू नकोस, मला माहितेय त्या फर्स्ट इअरमधल्या ...वर तू आधी लाइन मारत होतास... वगैरे वगैरे) ती व्यवस्था ऍरेंजवाल्यांसाठी नाही.
या झाल्या भांडणाऱ्यांच्या दोन बाजू. पण याहीपेक्षा वेगळ्या बाजू आहेत. पहिलं भांडण नेहमीचं... कडाक्‍याचं. दुसरा प्रकार मात्र फार धोकादायक आहे. तो प्रकार म्हणजे अबोला... अर्थातच पुरुषांसाठी धोकादायक असलेला अबोला... अगदी व. पु. काळ्यांनीही या गोष्टीवर लिहून झालं आहे. अबोला हे बायकांकडचं ब्रह्मास्र आहे. त्यांनी ते उगारलं, की भले भले नवरे चिडीचूप होतात. त्यांचं काहीही चालत नाही. बरं, समजूत काढायला गेलो, की "आता कशाला लाडीगोडी लावताय? आधी कसंही वागायचं, नंतर लाडीगोडी लावायची... तुम्हाला तेवढंच जमतं,' अशी उत्तरं तयार असतात. आता अशा युक्तिवादांपुढे काय डोकं फोडणार? पण हे असंच चालतं म्हणूनच भलेभले गपगार होतात. ज्यांनी अनुभव घेतलाय त्यांना पटत असेल हे. (लग्न झालेले बहुतेक सगळे हा अनुभव घेतातच) आता हे सारं उगाळायचं कारण लक्षात आलंच असेल. आमच्याकडे अबोलाच होता. देवाच्या दयेने तो लवकर आणि थोडक्‍यात संपला. थोडक्‍यात म्हणजे एक कॅडबरी आणि आइस्क्रीमवर निभावलं. माझ्या शेजाऱ्याला असा अबोला साडी, बाहेर जेवण आणि पाच दिवसांचं माहेरपण एवढ्याला पडला होता...
म्हणूनच मी फार थोडक्‍यावर निभावलो म्हणायचं. सगळेच नशीबवान असतात असं नाही. असतात एकेकाचे भोग... भोगावेच लागतात!

अभिजित थिटे